Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε στο σχολείο μας στις 20 Μαρτίου 2017 ημέρα της εαρινής ισημερίας και επίσημης εισόδου στην Άνοιξη το πείραμα του Ερατοσθένη, αρχαίου Έλληνα μαθηματικού, αστρονόμου και φιλοσόφου ο οποίος γεννήθηκε στην Κυρήνη (σημερινή Λιβύη) το 276 π. Χ και έζησε, σπούδασε, έδρασε και πέθανε το 194 π.Χ στην Αλεξάνδρεια, πρωτεύουσα της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου.
Ο Ερατοσθένης υπολόγισε την περίμετρο του ισημερινού της Γης σε 252.000 στάδια. Δεν ξέρουμε όμως την ακρίβεια της μέτρησης, καθώς δεν ξέρουμε ποιο είδος σταδίου χρησιμοποίησε. Αν χρησιμοποίησε το αττικό στάδιο (184,98 m), τότε υπολόγισε την περίμετρο σε 46.615 Km. Αν χρησιμοποίησε το οδοιπορικό στάδιο (157,50 m), τότε την υπολόγισε σε 39.690 Km, που είναι αρκετά καλή προσέγγιση, με δεδομένο ότι σήμερα υπολογίζεται σε 40.007,86 Km, ενώ στη Γαλλική Επανάσταση είχε οριστεί να είναι 40.000 Km.
Ένα από τα πιο σημαντικά πειράματα που πραγματοποιήθηκε στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν η μέτρηση της περιμέτρου της Γης από τον Ερατοσθένη τον 3o π.Χ. αιώνα. Ο Ερατοσθένης πληροφορήθηκε ότι στη Συήνη (σημερινό Ασουάν) ο ήλιος κατά το μεσημέρι του θερινού ηλιοστασίου ρίχνει τις ακτίνες του κάθετα στον ορίζοντα και φωτίζει τον πυθμένα ενός πηγαδιού. Την ίδια στιγμή στην Αλεξάνδρεια, που απέχει 800 Km από το Ασουάν, οι ακτίνες του ήλιου σχηματίζουν μια γωνία 7,2ο με την κατακόρυφο του τόπου. Αυτό σήμαινε ότι οι δύο πόλεις σίγουρα δεν έβλεπαν τον ήλιο από την ίδια γωνία και ότι η Γη δεν ήταν επίπεδη όπως πίστευαν τότε!
Στη συνέχεια μέτρησε την απόσταση Αλεξάνδρειας – Συήνης και υπολόγισε, όπως φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί, με αξιοζήλευτη ακρίβεια την περίμετρο του ισημερινού της γης.
Tο πείραμα πραγματοποίησε ο καθηγητής Φυσικής του σχολείου κ. Λάζαρος Ιωάννου με την συμμετοχή των μαθητών του, από τη Γ? Γυμνασίου και αυτό χωρίσθηκε σε τρεις φάσεις.
Στην πρώτη φάση οι μαθητές συγκεντρώθηκαν στην αίθουσα Φυσικής ΦΧ2 του σχολείου μας, όπου τους παρουσίασα προφορικά και επί του πίνακα το ιστορικό τμήμα και το θεωρητικό υπόβαθρο, για το πείραμα που θα πραγματοποιείτο στη συνέχεια.
Στη συνέχεια κατεβήκαμε στο προαύλιο περί τις 12.15 μ.μ και ξεκινήσαμε τις δοκιμαστικές μετρήσεις της σκιάς που δημιουργούσε μια ξύλινη ράβδος ύψους 60 cm.Οι αρχικές μετρήσεις της σκιάς της ράβδου ήταν περίπου 49 cm.Με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις και προϊόντος του χρόνου διαπιστωνόταν πως το μήκος της σκιάς μειωνόταν και από τις 12.29 μ.μ μέχρι τις 12.31 μ.μ μετρήθηκε το μικρότερο μήκος της σκιάς στα 47 cm. Αυτό ήταν αποδεικτικό της κάθετης πορείας των ακτίνων του ήλιου στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Στην τρίτη και τελευταία φάση του πειράματος μετακινηθήκαμε και πάλι στην αίθουσα Φυσικής για την πραγματοποίηση των υπολογισμών που απαιτούνταν για την ολοκλήρωση του πειράματος.
Βάσει αυτών η εφαπτομένη της γωνίας φ που σχημάτιζαν οι ακτίνες του ήλιου με την ράβδο υπολογίσθηκε 0,783 (εφ φ=0,783) και συνεπώς η γωνία υπολογίσθηκε προσεγγιστικά φ=380.
Εν συνεχεία και με δεδομένη την απόσταση του σχολείου μας από τον Ισημερινό της Γης που είναι S=4.220,58 Km, υπολογίσθηκε η περίμετρος του ισημερινού της Γης L=39.984,44 Km, από τον τύπο L=(360*S)/φ
Τέλος από τον τύπο R=L/2*π υπολογίσθηκε και η ακτίνα της Γης η οποία βρέθηκε ίση με R=6.366,95 Km.
Με βάση τις διεθνώς παραδεκτές τιμές για την Γη που αναφέρονται και στην wikipedia και είναι, μέση ακτίνα Γης R=6.371 Km και περίμετρος ισημερινού L=40.075 Km, οι τιμές που υπολογίσθηκαν προκάλεσαν την γενική ικανοποίηση.
Συνολικά και συνοψίζοντας οι μαθητές μας, επέδειξαν σε όλη την διαδικασία του πειράματος του Ερατοσθένη ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ένοιωσαν ευχαρίστηση εξαιτίας του γεγονότος πως συμμετείχαν ενεργά σε ένα ιδιαιτέρως πρωτοποριακό για τα τότε δεδομένα πείραμα!
Για τον ζήλο και την προθυμία που επέδειξαν εκφράζω την γενική μας ικανοποίηση!
Κλείνοντας αυτό το σημείωμα παραθέτω ένα απόσπασμα του Γάλλου Jules Henri Poincar? (1854-1912) που ήταν ένας από τους κορυφαίους Γάλλους μαθηματικούς και θεωρητικούς φυσικούς, καθώς και φιλόσοφος της επιστήμης σχετικό με την επιστημονική έρευνα, ευχόμενος στους μαθητές μας να θέτουν υψηλούς στόχους και να προσπαθούν διακαώς να τους επιτυγχάνουν!
Όταν ο επιστήμονας μελετά τη φύση, δεν αποσκοπεί στη χρησιμότητα. Τη μελετά επειδή τον ευχαριστεί, και η ευχαρίστηση προκύπτει επειδή η φύση είναι όμορφη. Αν η φύση δεν ήταν όμορφη, δεν θα είχε αξία να τη γνωρίσουμε, και σ? αυτή την περίπτωση δεν θα άξιζε να ζούμε. Βέβαια, δεν αναφέρομαι στην ομορφιά που γίνεται αντιληπτή με τις αισθήσεις μας, την ομορφιά της υψηλής ποιότητας και της εμφάνισης, δεν υποτιμώ αυτού του είδους την ομορφιά, κάθε άλλο, όμως δεν έχει καμία σχέση με την επιστήμη. Εννοώ εκείνη τη βαθύτερη ομορφιά που αναβλύζει από την αρμονία των πραγμάτων, την οποία μόνο μια γνήσια διάνοια μπορεί να συλλάβει.
Λάζαρος Β. Ιωάννου